Het heeft er alle schijn van dat Rayan al Najjar (18) uit Joure slachtoffer is geworden van eermoord. Haar vader bekende in een mailtje verantwoordelijk te zijn voor haar dood, haar twee broers zitten vast op verdenking van betrokkenheid bij het misdrijf.
Mogelijk eermoord dus. En geen eerwraak. ,,Als je iemand vermoordt om de eer van je familie te redden, dan is er geen sprake van eerwráák, maar van eermóórd’’, zegt schrijver, hulpverlener en eerwraakdeskundige Celal Altuntas over het mogelijke moordmotief. ,,Want je neemt geen wráák, je begaat een móórd.’’
Hij tekent meteen aan dat hij niet weet óf er in de ‘zaak Rayan’ sprake is van eermoord. ,,Want we kennen de aanleiding niet, de zaak is nog in onderzoek. Maar het lijkt er wel op.’’
7 tot 17 delicten met dodelijke afloop
Eermoord, eerwraak en bloedwraak komen vaak voor onder mensen uit een collectieve cultuur. Jaarlijks zijn er in Nederland 2500 tot 3000 delicten, waarbij familie-eer een rol speelt. Hiervan hebben er 7 tot 17 een dodelijke afloop.
In zo’n cultuur staat niet het individu (het ‘ik’) centraal, maar het geheel (het ‘wij’). ,,Dat gaat ver’’, haalt Altuntas aan. ,,Het kan zijn dat ooms, oudooms, opa’s zich met jouw gezin bemoeien om de eer van de familie hoog te houden.’’ Zo’n collectieve cultuur is geen praat-, maar een daadcultuur.
Man/vrouw-visie
Maar alles begint met man-vrouwvisie. Daarin schuilt een religieuze component. Religie is een norm, een visie, haalt hij aan. Eva ontstond uit een rib van Adam. Echter, Nederlandse mannen beschouwen een vrouw niet als eigendom. Een vrouw heeft een eigen mening, maakt eigen keuzes, merkt Altuntas op. Maar in collectieve culturen zijn vrouwen niet alleen eigendom van de man, maar ook van zijn familie. ,,Een misstap van haar kan leiden tot geroddel in de gemeenschap en gezichtsverlies.’’
Hij schreef erover in zijn boek Het is je zusje , een bundel met twaalf waargebeurde verhalen over eergerelateerd geweld. De 16-jarige Hasan, over wie hij de documentaire Wel eer, geen geweld maakte, stak zijn 14-jarige zusje dood, omdat ze weigerde een hoofddoek te dragen en op het schoolplein met jongens sprak. De gemeenschap zette Hasans vader onder druk. Om verder geroddel te voorkomen, gaf hij als hoofd van de familie zijn zoon de opdracht tot de moord.
Vriendje
In het geval van Rayan zou die misstap haar Nederlandse vriendje kunnen zijn. Haar traditionele vader zou iets anders voor haar voor ogen hebben gehad; hij had haar op haar 18de willen uithuwelijken. Door af te wijken van de traditie schond ze de familie-eer. Met fatale gevolgen.
In de ochtend van de 28ste mei zag een voorbijganger een lichaam drijven in het water aan de Knardijk bij Lelystad. Een dag later werd duidelijk dat dit het stoffelijk overschot van Rayan al Najjar betrof. Ze bleek slachtoffer te zijn geworden van een misdrijf. Ze was toen al bijna een week vermist. Rayan werd op 22 mei voor het laatst gezien in Joure.
Haar vader reisde vlak na Rayans vermissing naar Turkije. Hij was dan ook niet aanwezig bij de begrafenis van Rayan op de islamitische begraafplaats in Groningen.
Zonder angst
Hij zei, vlak nadat hij in 2017 met zijn gezin in Joure was komen wonen, in de Leeuwarder Courant zijn kinderen een land te gunnen, waarin ze ,,zonder angst’’ konden leven.
Hij zou zelf echter uitgroeien tot haar grootste vrees. Want Rayan voelde zich thuis niet veilig. Ze vluchtte meermaals naar buren. Die vertelde ze dat ze door haar vader werd mishandeld en dat hij had geroepen dat hij haar wilde vermoorden. Ze toonde hen haar verwondingen.
Klaar met gedrag dochter
In een mail naar de Leeuwarder Courant schreef Rayans vader in het Arabisch dat hij ‘klaar’ was met het gedrag van zijn dochter en dat dit ‘niet met mijn gewoonten, tradities en religie strookt’. Of deze reactie daadwerkelijk van hem afkomstig is, valt niet te zeggen. Het is het antwoord op de vragen die de krant naar een mailadres stuurde dat vermeld stond bij een koeriersbedrijf van de man.
Verder zou de man in zijn mail hebben aangegeven dat hij degene was die Rayan had vermoord en dat niemand hem had geholpen. Hiermee pleit hij zijn twee oudste zoons vrij. Zij werden maandagavond gearresteerd op verdenking van betrokkenheid bij de dood van hun zus. De familie was toen net bezig met de rouwviering.
Gezinshereniging
Rayan was elf jaar toen ze naar Nederland kwam. Haar oudste broer was eerder al naar Nederland gereisd. De rest van het gezin volgde in het kader van gezinshereniging. Het gezin Al Najjar kwam in Joure terecht. Gemeente De Fryske Marren maakte het voormalige fraterhuis geschikt voor bewoning door het gezin, dat uiteindelijk negen kinderen zou tellen.
Ze bezocht aanvankelijk de St. Mattheüsschool, later ging ze naar de middelbare school in haar woonplaats, Het Plein. Ze voetbalde enkele maanden bij sc Joure. In tegenstelling tot andere Syrische meisjes droeg ze dan een hoofddoek.
Mensen uit een collectieve cultuur nemen hun waarden en normen mee naar Nederland. ,,Je kunt van hen niet verwachten dat ze die, zodra ze hier zijn, afleren’’, zegt Altuntas. ,,Het is gemakkelijk om hun cultuur als achterlijk te betitelen. Je moet je echter afvragen wat je doel is: wil je de mensen kleineren en vernederen of bereiken in de hoop de mentaliteit te veranderen. Daarvoor moet je weten hoe die cultuur in elkaar zit.’’
Zwartepietendiscussie
Hij haalt de vergelijking aan met de zwartepietendiscussie. Tegenstanders zetten voorstanders neer als racisten, terwijl voorstanders vonden dat de tegenstanders hun traditie afpakten en zagen dit als een bedreiging. ,,Elke verandering begint met een strijd en een conflict’’, stelt hij.
Maar je eer, aldus Altuntas, behaal je zonder geweld te gebruiken. Dat houdt hij de cliënten die hij begeleidt altijd voor. ,,Want moord is iets barbaars, daar moeten we nooit begrip voor hebben.’’
